Orgaandonatie: hoe gaat dat?

Raadplegen van het Donorregister 

Een arts of een bevoegde ziekenhuismedewerker belt met het Donorregister om te horen of de patiënt donor wilde zijn of niet. Hij kan 24 uur per dag, 7 dagen per week de keuze van een patiënt in het Donorregister opvragen.

Maar daar horen wel regels bij: 

• Alleen artsen of ziekenhuismedewerkers die daarvoor bevoegd zijn mogen dit doen.  
• Een arts of medewerker mag de keuze in het Donorregister alleen opvragen als de patiënt mogelijk weefsels of organen kan doneren.  
• Een arts of medewerker mag de keuze in het Donorregister alleen opvragen als de patiënt binnen een korte periode zal overlijden. Vaak is dit binnen een paar uur.  

Heeft iemand in het Donorregister ingevuld dat hij geen donor wil zijn? Dan wordt er geen donatieprocedure gestart. De patiënt doneert dan geen organen of weefsels. 

Staat er een ja-keuze in het Donorregister? Of een ‘geen bezwaar’? Of staat er in het register dat de partner of familie kiest en geven zij toestemming? Dan mag het medisch personeel op de intensive care beginnen met voorbereidingen. Ze doen wat nodig is om te zorgen dat de organen van de donor geschikt blijven om te doneren. Bijvoorbeeld onderzoek van de urine of het bloed. Of ze zorgen dat het lichaam van de donor op de goede temperatuur blijft. Maar ze mogen dit alleen doen als dit niet kan wachten tot na het overlijden. En het moet passen bij de rest van de behandeling van de persoon. De arts bespreekt de keuze altijd met de familie. 

Onderzoek naar organen

Om te kunnen beoordelen of een orgaan geschikt is voor transplantatie, is onderzoek nodig. Bijvoorbeeld met röntgenfoto’s of een echo. Ook stelt een orgaandonatiecoördinator, verpleegkundige of arts vragen aan de familie of naasten. Deze vragen gaan bijvoorbeeld over ziekten die de donor heeft gehad en hoe hij heeft geleefd. Artsen zoeken ook in het bloed naar overdraagbare ziekten. Als iemand orgaandonor kan zijn en er is toestemming voor orgaandonatie, dan meldt de arts deze persoon als donor bij de NTS.  

Vaststellen van het overlijden 

Er zijn voor een arts twee manieren om vast te kunnen stellen dat iemand dood is: 

1.  Vaststellen van hersendood. Dit gebeurt altijd door meerdere artsen aan de hand van het Hersendoodprotocol. Artsen kiezen alleen voor deze methode als ze denken dat iemand hersendood is.  

2.  Vaststellen dat de bloedsomloop is stilgevallen. Artsen gebruiken deze methode als het niet mogelijk is om hersendood vast te stellen. Het officiële tijdstip van overlijden is het moment waarop de arts hersendood vaststelt, óf waarop de bloedsomloop definitief stilvalt. 

Hoe lang duurt de procedure? 

Een orgaandonatieprocedure kan lang duren. Bij elkaar wel 24 uur maar soms ook nog langer. Dat kan zwaar zijn voor de familie en naasten. Een Orgaandonatiecoördinator (ODC) zorgt ervoor dat zij voortdurend op de hoogte blijven van wat er gaat gebeuren. 

Er kan veel tijd zitten tussen het moment dat de arts het overlijden vaststelt en de operatie. Soms wel 4 tot 12 uur. Er moet bijvoorbeeld een operatiekamer beschikbaar zijn. Tot de operatie kan de familie bij de donor zijn.  

Iedere procedure is anders en kan korter zijn maar soms ook langer. De operatie om organen uit te nemen duurt meestal 3 tot 6 uur. Als er ook toestemming is voor weefseldonatie, dan vindt deze procedure daarna plaats. Dit kan 3 tot 4 uur duren. In totaal blijft de donor van organen meestal 12 tot 24 uur langer in het ziekenhuis. 

Voorbereiding op de operatie 

Op de intensive care begint het medisch personeel met voorbereidingen voor donatie. Ze doen wat nodig is om de organen van de donor geschikt te houden om te transplanteren. Ze houden bijvoorbeeld het lichaam van de donor op de goede temperatuur. In de wet staat dat deze voorbereiding ook mag gebeuren voordat nabestaanden instemmen met orgaandonatie.  

Nadat een arts een mogelijke donor heeft aangemeld, komt een orgaandonatiecoördinator (ODC) naar het ziekenhuis van de donor. De ODC zorgt dat de donatieprocedure goed verloopt.  

Wat doet de ODC? 

• onderzoeken laten uitvoeren naar de organen 
• alle gegevens van de donor verzamelen 
• de organen die geschikt zijn voor transplantatie melden bij Eurotransplant, de organisatie die de organen toewijst voor transplantatie 
• een schema maken voor alles wat er moet gebeuren 
• contact houden met de nabestaanden 

Als de ODC de donor heeft aangemeld bij Eurotransplant, is er 4 tot 6 uur nodig voordat de donoroperatie kan beginnen. In die tijd zoekt Eurotransplant welke patiënt of patiënten op de wachtlijst medisch het meest geschikt zijn om de organen te krijgen. Die patiënten worden in hun eigen ziekenhuis opgeroepen voor de transplantatie. 

De donoroperatie  

Een uitnamechirurg voert de donoroperatie uit, samen met een team. Dit noemen we het uitnameteam. Ze voeren deze operatie uit in een operatiekamer in het ziekenhuis waar de donor ligt. De operatie kan 3 tot 6 uur duren. Daarna kan de familie het lichaam van de donor laten verzorgen en opbaren. Als de donor ook weefsels afstaat, gebeurt dat na de uitname van de organen.  

Obductie 

Soms wordt er ook onderzoek gedaan naar de doodsoorzaak van de donor. Dit heet obductie. Ook dit gebeurt na de operatie. 

Als organen zijn uitgenomen 

Als de organen eenmaal buiten het lichaam zijn, moet de transplantatie zo snel mogelijk gebeuren. Ieder orgaan heeft een bepaalde houdbaarheid. Bij het hart en de longen moet dit binnen 4 tot 6 uur. Bij een lever binnen 12 uur. Bij nieren is er meer tijd: tot 24 uur. 

Begeleiding familie en naasten 

Tijdens de hele procedure houdt de ODC contact met de nabestaanden, onder andere om vragen van de familie of naasten te beantwoorden. Ongeveer 6 weken na de donoroperatie laat de ODC aan de nabestaanden weten als ze dat willen welke organen er getransplanteerd zijn. Ook horen de nabestaanden hoe het met de personen gaat die een orgaan hebben gekregen. De namen van de ontvangers van de organen blijven geheim voor de nabestaanden van de donor. Andersom blijft de naam van de donor geheim voor de mensen die een orgaan hebben gekregen.