Ga naar de inhoud
Home Medisch professionals Projecten en pilots Pilot CT-scan

CT-scan grote stap vooruit in postmortale donorscreening

Begin 2023 startte de pilot CT-scan. In deze pilot wordt bij postmortale donoren een CT-scan gemaakt van de thorax en de buik ter voorbereiding op orgaandonatie. Deze CT-scan vervangt de gebruikelijke echo en röntgenfoto. Kinita Chotkan is arts-onderzoeker bij de Nederlandse Transplantatiestichting (NTS). Zij vertelt over de eerste positieve ervaringen met de nieuwe aanpak.  

Voorbeeld in andere landen

Het idee voor het maken van een CT-scan ter voorbereiding op orgaandonatie, kwam niet zomaar uit de lucht vallen. In Frankrijk en alle Scandinavische landen gebeurt dit al standaard. Kinita Chotkan ontdekte dit in haar promotieonderzoek naar postmortale orgaandonorkwaliteit en de optimale manier van orgaandonorscreening. De evaluatie van de pilot CT-scan is een onderdeel van haar promotieonderzoek. 

Veel variatie in anatomie organen

Kinita: 'In Nederland doen we dit nu volgens de standaard met een echo en röntgenfoto. Maar we wisten dat er onder uitnamechirurgen in Nederland een sterke behoefte bestond om het hier ook met een CT-scan te gaan doen. Hun belangrijkste reden is dat er best veel variatie is in de anatomie van organen die worden uitgenomen. Daar willen ze graag op voorbereid zijn om uitnameschade te voorkomen. Die variatie is beter zichtbaar op een CT-scan dan op een echo, de huidige standaardmethode.’

De variatie in anatomie van organen is beter zichtbaar op een CT-scan

Kinita Chotkan

Niet-gediagnosticeerde maligniteit 

'Een andere reden is dat patiënten steeds ouder worden. Daarmee stijgt de kans dat donoren een niet-gediagnosticeerde maligniteit hebben. ‘Gelukkig zijn die aantallen klein, maar het is heel vervelend als pas tijdens een uitnameprocedure blijkt dat de donor een tumor heeft. Dergelijke informatie over de donor heb je liever in een eerder stadium, vóórdat de uitnameprocedure wordt opgestart’ aldus Chotkan. 

Donororgaan op maat

Een derde voordeel van de CT-scan, is dat op basis daarvan de grootte van het donororgaan beter worden ingeschat. Vooral voor de lever is het belangrijk dat de maat past bij de ontvanger. Zowel een te grote als een te kleine lever kan problemen geven, tijdens de transplantatie, maar ook daarna. Ook voor de longen doet de maat ertoe, al is het daarbij lastiger om op basis van de scan de maat te bepalen, omdat er eigenlijk specifieke software nodig is om het longvolume te meten. Tot slot is de kwaliteit van het donororgaan tot op zekere hoogte te beoordelen met de CT-scan. Zo is te zien of er sprake is van littekenweefsel, ontstekingen of van ernstige slagaderverkalking. 

Dr. Dries Braat, Transplantatiechirurg LUMC: ‘Voor uitnamechirurgen is het maken van een CT-scan een grote stap vooruit'

'Binnen onze beroepsgroep bestaat al veel langer de wens om vóór het uitnemen van donororganen een CT-scan te maken. Het is eigenlijk heel gek dat tegenwoordig voor vrijwel elke grote operatie een CT-scan gemaakt wordt, maar dat dit vóór een uitnameprocedure -een zeer uitbereide buik- en thoraxoperatie- niet standaard is. We vinden dat een groot gemis, want het kan voordelen hebben om voor de procedure te weten wat we aantreffen.'

'We zien regelmatig dat de anatomie van donororganen, en dan vooral de bloedvaten, anders is. Zo kan een nier meerdere (slag)aders hebben in plaats van één en kan ook de vaatvoorziening van de lever en alvleesklier afwijkend zijn. Als je dat van tevoren weet, is de kans kleiner dat je tijdens de uitnameprocedure per ongeluk de vaten of het orgaan beschadigt. Ook als de anatomie normaal is, is het waardevol om informatie te hebben over bijvoorbeeld de mate van vaatverkalking, de grootte van de organen en de aanwezigheid van eventuele tumoren.'

'Voor ons als uitnamechirurgen is het maken van een CT-scan dus echt een grote stap vooruit. De kosten zijn in mijn ogen geen belemmerende factor. Deze vormen maar een fractie van de totale kosten van het hele donatieproces. Het kan zelfs kosten-efficiënt zijn als het verlies van een verder goed orgaan voorkomen kan worden.’ 

Heeft de nieuwe aanpak dan alleen maar voordelen?

‘Deze methode maakt orgaandonatie veiliger, maar er is ook een keerzijde,’ nuanceert Chotkan. ‘Doordat je uitgebreider screent, kom je ook meer afwijkingen tegen. Sommige daarvan zijn duidelijk goed- of kwaadaardig, maar er zijn ook twijfelgevallen. Bijvoorbeeld nodules in de longen; kleine vlekjes die een voorstadium kunnen zijn van longkanker. Meestal wordt dan tijdens de uitnameprocedure een biopt afgenomen waarvan een plakje – een zogenaamde vriescoupe – wordt bekeken door een patholoog. Zo kan tijdens een operatie snel een diagnose gesteld worden.'

'Bij een goedaardige afwijking kan de uitname-operatie gewoon doorgaan, maar als deze kwaadaardig is, moet in overleg met het transplantatiecentrum bepaald worden of zij het orgaan nog accepteren. Dit proces kost extra tijd en dat is natuurlijk onhandig. Maar, als je het van tevoren weet, kan je de logistiek erop inrichten, bijvoorbeeld door te zorgen dat de patholoog stand-by is, liefst op de operatiekamer.’ 

Door uitgebreidere screening kom je ook meer afwijkingen tegen. Wat doe je met de twijfelgevallen?

Kinita Chotkan

Mogelijk nefrotoxisch contrast

Een ander potentieel nadeel is dat voor de CT-scan soms contrastvloeistof wordt gebruikt die mogelijk nefrotoxisch is. Dat wil zeggen dat deze schadelijk kan zijn voor de nieren.

Prof. dr. Luuk Hilbrands, nefroloog in het Radboudumc en betrokken bij het pilotproject, licht dit toe: ‘Aanvankelijk had ik wat twijfels over het invoeren van de CT-scan. Ook mijn collega’s binnen het Landelijk Overleg Nier Transplantatie (LONT) waren wat sceptisch. Daarom hebben we op basis van bestaande data uitgezocht of we een schadelijk effect zagen van blootstelling aan contrastvloeistof bij donoren die - om een andere reden - een CT-scan hadden ondergaan, ten opzichte van donoren die geen CT-scan hadden gehad. Gelukkig bleek dat niet het geval te zijn. Dit was echter een retrospectieve studie waarbij de dosis contrastvloeistof onbekend was, dus helemaal zeker zijn we nog niet.'

Chotkan analyseert daarom de eerste honderd procedures binnen de pilot om te zien of er echt geen verschil is in de transplantatie-uitkomsten door blootstelling aan contrastvloeistof. 

Positieve ervaringen

Kinita: ‘We vreesden dat de logistiek problemen zou opleveren voor het intensivecare-personeel, dat ervoor zorgt dat de donor van de IC naar de afdeling radiologie wordt verplaatst. Gelukkig blijkt het extra werk dat zij hieraan hebben tot nu toe geen reden om de CT-scans niet te maken.'

Ook orgaandonatiecoördinatoren (ODC) zijn tot nu toe positief. Marion van der Hoeven en Belle Dielwart delen hun ervaringen als ODC.  

Lees de ervaringen

Hoe vindt de evaluatie plaats?

Na elke donatieprocedure stuurt Kinita Chotkan de orgaandonatiecoördinator (ODC) in het betreffende centrum een email met vragen over het verloop van de procedure, onder andere om na te gaan of er logistieke problemen waren.

‘Sinds juni 2023 stuur ik ook een vragenlijst naar de uitnamechirurgen. Hierdoor krijg ik een idee of de methode voordeel oplevert. Bijvoorbeeld of de uitnamechirurgen hun operatiestrategie veranderen door de CT-scans. Deze informatie draagt bij aan de argumentatie voor definitieve implementatie én vergoeding van de nieuwe werkwijze.’ 

'Vooralsnog lijken alle betrokkenen enthousiast. Aan het einde van de pilot, in de zomer van 2024, kunnen we definitief vaststellen of het haalbaar is om bij elke donor een CT-scan te maken en wat daarvan de toegevoegde waarde is op het donatieproces.’ 

De eerste inzichten

Meer over de pilot CT-scan

Magazine Transparant

Magazine Transparant

Dit is een bewerking van een artikel uit Transparant (februari 2024). Wil je het hele blad lezen?

Online editie

Abonnement op Transparant?

Meld je aan en ontvang Transparant twee keer per jaar thuis, op je werk of online.

Meld je aan