Belangrijke vragen en antwoorden over orgaan- en weefseldonatie

Iemand die organen doneert na de dood, helpt mensen die heel ziek zijn. Zij kunnen blijven leven met een donororgaan, zoals een nier, longen of een lever. Ook weefsels zijn belangrijk. Mensen met oogproblemen kunnen soms weer zien dankzij oogweefsel van een donor. 

In Nederland wachten meer dan 1.000 mensen op een orgaan. Ongeveer 150 mensen per jaar overlijden terwijl ze wachten op een orgaan. Gemiddeld doneert een overleden donor 3 organen. Orgaandonatie kan ongeveer 800 mensen per jaar helpen. Het lijkt alsof daarmee iedereen op de wachtlijst kan worden geholpen. Dat is niet zo. Er komen ook steeds weer mensen bij op de wachtlijst. 

We hebben gevraagd aan verschillende mensen wat zij belangrijk, ingewikkeld, eng of verwarrend vinden aan donor worden. Er waren veel verschillende argumenten. Welke keuze mensen ook hebben gemaakt, het is belangrijk om er met anderen over te praten. Dat zorgt er voor dat als er later iemand in uw omgeving overlijdt die donor kan zijn u weet wat hun keuze was.

Nee, niet iedereen kan na overlijden organen of weefsels afstaan. Een arts bekijkt bij iemands overlijden of de organen of weefsels geschikt zijn voor donatie.

Ook als iemand ziek is, of medicijnen gebruikt kan donatie soms nog doorgaan. Een orgaan of weefsel dat is beschadigd door ziekte of medicijnen kan soms niet meer gebruikt worden voor transplantatie. Maar andere organen en weefsels zijn dan misschien nog wel geschikt. 

Ook kan er in de toekomst iets veranderen. De medische wetenschap lost steeds meer problemen op. Misschien is donatie door iemand met een ziekte nu niet mogelijk maar over een paar jaar is dezelfde ziekte misschien geen probleem meer.

Ja dat kan. Je kunt ook doneren als je ziek bent of medicijnen gebruikt. Bij jouw overlijden kijkt de arts welke organen of weefsels nog gebruikt kunnen worden voor een patiënt. Soms zijn organen of weefsels niet meer geschikt voor transplantatie. Bijvoorbeeld door een beschadiging of ziekte. Maar dan kunnen andere organen en weefsels misschien nog wél geschikt zijn voor transplantatie.

Lees verder als je meer wilt weten over ziekte en donor zijn

Nee, je kunt niet zelf beslissen wie na je dood jouw organen of weefsels krijgt. Dat is zo geregeld in de wet. Een reden daarvoor is dat in Nederland iedereen dezelfde gezondheidszorg moet kunnen krijgen. Een orgaan gaat naar de patiënt op de wachtlijst die het orgaan het dringendst nodig heeft en bij wie het orgaan het beste past.

Iedereen kan een keuze invullen in het Donorregister. Je seksuele geaardheid maakt geen verschil.

Lees meer over over seksuele geaardheid en orgaan- en weefseldonatie.

Ja, ook als je ongezond leeft heeft het zin om ‘ja’ in te vullen in het Donorregister. Als er niet op tijd een donororgaan komt voor iemand op de wachtlijst, gaat die patiënt dood. Dan kunnen bijvoorbeeld longen van een roker nog beter zijn dan de eigen zieke longen. Of de lever van iemand die alcohol dronk, kan soms toch een leverpatiënt helpen. Een arts onderzoekt vooraf of de organen en weefsels nog geschikt zijn voor transplantatie.

Bekijk de animatie: 'Kan ik donor zijn als ik ongezond leef?'

Leeftijd is minder belangrijk bij orgaan- en weefseldonatie. Donatie kan vanaf de geboorte tot op hoge leeftijd. Bij elk orgaan of weefsel kijkt een arts of het nog goed is. Huiddonatie kan pas vanaf 20 jaar. Het hart van iemand van 80 jaar is vaak niet meer geschikt voor donatie, maar die persoon kan dan misschien nog wel de nieren doneren.

Bekijk de animatie: 'Speelt leeftijd een rol bij donatie?'

Ja, alle organen en weefsels die je kunt doneren staan op het donorformulier. Misschien wil je sommige organen en weefsels liever niet doneren. Je kunt dit aangeven in het Donorregister. 

Nee, dat kan niet. Donorhuid groeit niet aan als eigen huid, maar wordt meestal gebruikt als middel om de pijn bij brandwonden te verminderen, en om littekens te verminderen. Alleen onbewerkte huid wordt daarvoor gebruikt. Als je een tattoo hebt, laten ze 'm dus zitten. Het kan wel zo zijn dat er door de tattoos heen wordt gesneden, bijvoorbeeld bij botdonatie, en ze daardoor beschadigd worden. Misschien willen jij of je naasten dat niet. Bespreek dan met hen wat je wensen zijn. Je kunt huid ook uitsluiten van donatie.

De donor krijgt na afname ook een bedekkend pak aan waardoor tattoos niet meer zichtbaar kunnen zijn. Omdat huid niet wordt afgenomen van armen, hals, gezicht en borst blijven tattoos daar wel zichtbaar bij opbaren.

Orgaandonatie kan alleen als mensen overlijden in het ziekenhuis. Bijvoorbeeld door een ernstige hersenbloeding of een ongeluk. Iemand kan dan na overlijden soms organen doneren. Daarvoor is altijd toestemming nodig van de donor zelf of van de familie. Pas als het zeker is dat een patiënt gaat overlijden, kijkt een arts in het Donorregister om te zien welke keuze is ingevuld.

Is er een 'ja of geen bezwaar' ingevuld in het Donorregister of heeft de familie 'ja' gezegd, dan mag het ziekenhuis beginnen met onderzoeken. De artsen maken bijvoorbeeld een hartfilmpje of doen bloedonderzoek. En ze zorgen dat het lichaam op de goede temperatuur blijft. Het proces voor orgaandonatie kan 10 tot 24 uur duren. En soms iets langer. Staat er 'nee' in het Donorregister? Dan gaat donatie niet door, en worden er ook geen onderzoeken gedaan.

Lees meer over hoe orgaandonatie in zijn werk gaat. Of bekijk de animatie 'Orgaandonatie: Hoe gaat dat?'

Donatie van weefsels is vaker mogelijk dan van organen. Het maakt daarvoor niet uit of je thuis of in het ziekenhuis overlijdt. In een ziekenhuis of andere geschikte ruimte nemen speciale teams de weefsels uit. Ze volgen hierbij strenge regels.

Als een patiënt is overleden kijkt een arts in het Donorregister om te zien welke keuze is ingevuld. Is er toestemming voor donatie, dan meldt de arts de donor aan bij de Nederlandse Transplantatie Stichting en gaat donatie van start. Alles bij elkaar duurt de weefseldonatie tussen de 8 en 28 uur.

Lees hier meer over hoe weefseldonatie in zijn werk gaat.

Je kunt na overlijden deze organen en weefsels doneren:

• Organen: lever, hart, longen, alvleesklier, dunne darm, nieren
• Weefsels: oogweefsel, hartkleppen, grote bloedvaten, huid, bot- kraakbeen- en peesweefsel 

Organen zijn levensreddend. Zonder deze organen kan niemand lang blijven leven.

Weefsels kunnen kwaliteit van leven van patiënten sterk verbeteren. 

Die kans is niet zo groot. Er is maar een kans van 1 op 200 dat iemand na overlijden orgaandonor kan worden. Dan is meegeteld dat de overledene zelf of de familie hiervoor toestemming heeft gegeven. Dat orgaandonatie niet vaak voorkomt, heeft verschillende oorzaken. Een orgaandonor moet altijd op een intensive care (IC) van een ziekenhuis overlijden, en beademd worden door een machine. En de organen moeten nog geschikt zijn om te transplanteren. 

Jazeker. Organen en weefsels worden pas uitgenomen als artsen 100% zeker zijn dat iemand is overleden. Het vaststellen van de dood gebeurt volgens strenge regels. En door meerdere artsen.

Lees meer over hoe orgaandonatie in zijn werk gaat. 

Organen hebben bloed met zuurstof nodig om geschikt te blijven voor transplantatie. Zonder deze zuurstof houdt het orgaan op met werken. Orgaandonatie kan daarom alleen als iemand in een ziekenhuis op de intensive care overlijdt. Een beademingsmachine zorgt voor zuurstof in het bloed waardoor het hart blijft kloppen en de organen zuurstof krijgen. Zo blijven ze geschikt om te transplanteren.

Voor de weefsels die je kunt doneren is zuurstof minder belangrijk. Na een donoroperatie bewerken specialisten van de weefselbank de weefsels, zodat ze die daarna voor langere tijd kunnen bewaren.

Nee. Familie kan jouw keuze niet zomaar veranderen. De arts houdt zich bijna altijd aan je keuze in het Donorregister. Dat is wat je zelf wilde. Als er een heel goede reden is kan een arts soms iets anders besluiten. 

Een orgaan- of weefseldonatie moet zorgvuldig gebeuren. Dat kost tijd. Orgaandonatie kan 10 tot 24 uur duren en soms nog langer. Dat kan moeilijk en ook zwaar zijn voor de familie. Daarom zorgt een Orgaandonatiecoordinator (ODC) er voor dat de familie voortdurend op de hoogte blijft van wat er gaat gebeuren.

De tijd tussen vaststellen van de hersendood en het uitnemen van organen ligt tussen de 4 tot 12 uur. Als het hart niet meer klopt en de bloedsomloop is gestopt is er minder tijd. Zodra het bloed niet meer door het lichaam gaat, worden organen snel minder geschikt voor transplantatie. De uitname van organen start dan snel na het vaststellen van de dood. 

Als het lichaam van een weefseldonor binnen 6 uur wordt gekoeld kunnen weefsels nog tot 24 uur na het overlijden worden uitgenomen voor transplantatie. Daarom kan weefseldonatie 8 tot 28 uur duren. 

Lees meer over hoe lang het duurt bij weefseldonatie en orgaandonatie.

Ja, zeker. Er is altijd iemand voor de familie en naasten in het ziekenhuis. De gehele tijd die donatie in beslag neemt, houdt een medewerker van het ziekenhuis (zoals een orgaandonatiecoördinator) contact met de familie.

Lees meer over begeleiding en steun voor de familie.

Ja. Het uitnemen van organen en weefsels gebeurt altijd met veel zorg. Artsen vinden het erg belangrijk dat de donor er netjes uitziet na de operatie. Ze nemen niets weg op plaatsen die zichtbaar zijn als iemand is opgebaard. Op plaatsen waar is geopereerd komen hechtingen met pleisters. Met kleding daaroverheen is er niets meer te zien van de donatie.

Lees meer over hoe je lichaam eruitziet na de donatie en/of bekijk de animatie: 'Hoe ziet je lichaam eruit na donatie?'

Ja, er is altijd tijd om afscheid te nemen. Vóór en na de donatie kunnen familie en naasten bij de donor zijn. Na de donatieprocedure bepaalt de familie zelf wat er gebeurt. De familie kan ook de plaats kiezen voor opbaren, in een rouwcentrum of thuis.

Lees hier meer over afscheid na donatie

Ja, dat kan. Een begrafenis of crematie kan op de dag die de familie kiest en hoeft niet uitgesteld door de orgaan- of weefseldonatie. 

Nee. Er zijn geen kosten. De familie van de donor betaalt niets voor donatie. De verzekering van de patiënt die het orgaan krijgt betaalt de kosten die er zijn. 

Met familie bedoelen we de verwanten in de eerste en tweede graad, of als deze er niet zijn ook de wettelijk vertegenwoordiger van de overledene. 

Met naasten bedoelen we alle mensen rond de overledene, dus ook vrienden en anderen die een rol speelden in het leven van de overledene.

Bij veel geloven hebben mensen een belangrijke vraag: moet mijn lichaam compleet blijven na mijn dood, of is naastenliefde belangrijker? Als gelovige wil je graag antwoord op deze vraag voordat je een keuze invult in het Donorregister. Er bestaan per geloof soms meerdere meningen die zelfs binnen stromingen van een geloof verschillend kunnen zijn. We raden daarom aan om deze vragen te stellen binnen je eigen geloofsgemeenschap. En erover te praten met mensen die belangrijk voor je zijn in jouw geloof.

Een aantal jaar terug kreeg je als je een keuze hebt ingevuld in het Donorregister een bevestiging van jouw registratie in een brief met een donorpasje. Dit was een bewijs van registratie en gaf aan welke keuze je gemaakt hebt.

Vanaf 1 oktober 2019 gebeurt dat niet meer. Je krijgt nog wel een bevestigingsbrief met jouw keuze van het Donorregister. Deze brief kun je als je dat wil bewaren, maar dat is niet nodig. Artsen kijken bij een overlijden direct in de database van het Donorregister. Zij kunnen dan direct jouw keuze bekijken.

Je kunt ook zelf je keuze bekijken op donorregister.nl met DigiD. Of je kunt hier jouw keuze opvragen bij het Donorregister.

Keuze: Ja, ik geef toestemming
Je wil donor worden. Je kunt deze organen doneren: alvleesklier, darmen, hart, lever, longen en nieren;
Je kunt deze weefsels doneren: bloedvaten, botweefsel, hartkleppen, kraakbeen, pezen, huid en ogen.
Misschien wil je sommige organen of weefsels niet doneren. Je kunt dit invullen op het formulier.

Keuze: Nee, ik geef geen toestemming
Je wil geen donor worden.

Keuze: Mijn partner of familie beslist
Bij je overlijden mag jouw partner of familie de keuze maken.

Keuze: Een door mij gekozen persoon beslist
Je wil dat iemand anders voor je kiest na je overlijden

Op 1 juli 2020 is de donorwet veranderd. Als je geen keuze maakt in het Donorregister dan komt er bij jouw naam te staan: 'geen bezwaar tegen orgaan- en weefseldonatie.' Dat betekent dat je organen en weefsels na overlijden naar een patiënt kunnen gaan. De arts in het ziekenhuis bespreekt dit altijd met je familie. Als je familie heel zeker weet en kan uitleggen aan de arts dat je echt geen donor wilde zijn, dan word je ook geen donor. Het is dus belangrijk dat je partner en familie weet wat jouw keuze is. En vooral dat je zelf een keuze invult.

Op donorregister.nl vind je nog meer informatie.

Nee, je hoeft pas een keuze in te vullen als je 18 jaar bent geworden. Je krijgt dan vanzelf een brief daarover. Kinderen vanaf 12 jaar mogen wel al zelf een keuze invullen, maar dat is niet verplicht. 

Lees hoe het zit op donorregister.nl. 

In deze brief vraagt de minister je om een keuze in te vullen. Vul je na de eerste brief niets in? Dan krijg je een tweede brief, zodat je het niet vergeet. Als je opnieuw niets invult, komt na 6 weken ‘geen bezwaar tegen orgaandonatie’ bij je naam te staan. Hierover krijg je weer een brief. Je kunt je keuze altijd en op ieder moment veranderen via mijn.donorregister.nl.

Nieuw in Nederland 
Als je staat ingeschreven in een Nederlandse gemeente en 18 jaar of ouder bent, kom je in het Donorregister. Je krijgt een brief met de vraag om je keuze in te vullen als je minimaal drie jaar in Nederland woont en staat ingeschreven bij een gemeente. Vul je na de eerste brief niets in? Dan krijg je een tweede brief, zodat je het niet vergeet. Als je opnieuw niets invult, komt bij jouw naam ‘geen bezwaar tegen orgaandonatie’ te staan. Hierover krijg je dan weer een brief. 
  
Terug in Nederland 
Woonde je al eerder in Nederland en ben je weer terug? Dan moet je opnieuw een keuze invullen in het Donorregister. Je keuze uit het register wordt verwijderd als je naar het buitenland verhuist.  Kom je (weer) in Nederland wonen, dan krijg je na drie jaar een brief. Met deze brief herinneren we je om een keuze in te vullen.

Bij orgaan- en weefseldonatie moet iemand kunnen begrijpen waar het over gaat. Ook moet iemand de gevolgen van het invullen van zijn of haar keuze kunnen begrijpen. Als iemand dat niet kan, dan is hij of zij wilsonbekwaam voor orgaandonatie.

Als iemand wilsonbekwaam is, kan zijn of haar wettelijke vertegenwoordiger namens die persoon een keuze maken over orgaan- en weefseldonatie. 

Meer informatie over wilsonbekwaamheid lees je op donorregister.nl