Orgaandonatie en ethiek: lessen uit vier Europese landen
Soms vervult één zorgteam meerdere rollen: het stelt vast dat verdere behandeling niet zinvol is, bevestigt het naderende overlijden en bespreekt orgaandonatie met de familie. Kan dit leiden tot een belangenconflict?
Een internationale studie in vier landen laat zien dat transparantie, duidelijkheid over rollen en empathische communicatie overal cruciaal zijn om het vertrouwen van families te behouden.
Publicatie
Mapping and Handling Conflicts of Interest in Deceased Organ Donation: How to Handle Ethical Issues and Build Trust in the Healthcare Team
Auteurs: David Shaw, Nichon Esther Jansen, Alicia Pérez-Blanco, Anne Floden, Rutger Jan Ploeg, Jessie Cooper, Tineke Jentina Wind, Dale Gardiner – namens de ELPAT Deceased Donation Working Group.
Transplant International, oktober 2025
Ethische dilemma’s
Bij een infauste prognose op de IC of SEH komen twee gevoelige onderwerpen samen: de zorg voor een stervende patiënt en het bespreekbaar maken van orgaandonatie met de familie. Zorgprofessionals moeten continu balanceren tussen optimale patiëntenzorg, duidelijke communicatie met de familie en het zorgvuldig faciliteren van donatie.
Belangrijke ethische vragen:
- Wie voert het donatiegesprek met de familie?
- Mag dit dezelfde arts zijn, of moet een andere professional dit doen?
- Hoe voorkom je dat families twijfelen aan de intenties van de arts?
Europees onderzoek
Onderzoek in Zweden, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Spanje laat zien dat er geen universele aanpak bestaat. Elk land maakt eigen afwegingen op basis van cultuur, wetgeving en organisatie. Centraal staat de keuze tussen continuïteit van zorg of een duidelijke scheiding van rollen. In de praktijk bestaan er veel hybride vormen.
Hoe is dit in de vier Europese landen geregeld?
Zweden
- Donatiegesprek wordt meestal door de intensivist en IC-verpleegkundige gevoerd. Soms is een gespecialiseerde donatieverpleegkundige betrokken.
- De perceptie van intensivisten is dat het ‘verraad’ zou zijn om dit gesprek aan iemand anders over te dragen vanwege de bestaande vertrouwensband tussen de intensivist en de familie.
Nederland
- Intensivist of behandelend arts voert meestal het slechtnieuws- en donatiegesprek samen met een IC-verpleegkundige, nadat het Donorregister is geraadpleegd.
- Er zou sprake kunnen zijn van een potentieel belangenconflict, omdat de behandelend arts ook degene is die de familie informeert over het naderende overlijden van de patiënt en het gesprek voorafgaand aan de donatie voert. Niettemin zien artsen het als hun taak om donatie met de familie te bespreken.
Verenigd Koninkrijk
- Stoppen van behandeling vereist instemming van twee senior-artsen.
- Donatiegesprekken worden gevoerd door een multidisciplinair team.
- Er is een Specialist Nurse Organ Donation (SNOD) betrokken. Artsen ervaren dit als ontlastend: zij kunnen zich richten op besluitvorming en zorg. Families waarderen de gespecialiseerde expertise en de zorgvuldigheid van het gesprek.
Spanje
- Multidisciplinair team beslist over beëindigen van behandeling. De donorcoördinator is niet betrokken bij dit besluit.
- Het Spaanse model draait om proactieve, goed getrainde coördinatoren die álle donatiegesprekken voeren.
- De scheiding van rollen is helder en ingebed in wetgeving én cultuur.
- Donatie wordt pas besproken nadat familie instemt met palliatieve zorg.
5 tips: Wat kunnen we van elkaar leren?
Internationaal onderzoek laat zien dat er geen universele werkwijze is: elk land kiest een eigen balans tussen continuïteit van zorg en scheiding van rollen. De belangrijkste lessen zijn:
- Wees transparant over rollen en timing
Duidelijkheid over wie wanneer betrokken is versterkt het vertrouwen van families en professionals. - Evalueer de rolverdeling in de procedure
Maak inzichtelijk wie beslissingen neemt, wie het gesprek voert en wie de donatie coördineert. - Overweeg een hybride aanpak
Laat arts en donatiecoördinator samen het gesprek voeren om continuïteit en objectiviteit te combineren. - Houd rekening met culturele en contextuele verschillen
Wat in het ene land vanzelfsprekend is, kan elders een ethisch dilemma vormen. - Begeleid families zorgvuldig
Empathische communicatie helpt bij emotioneel beladen beslissingen en versterkt vertrouwen.
Nichon Jansen, onderzoeker bij de Nederlandse Transplantatiestichting, benadrukt: ‘Het gaat niet om mogelijke belangenconflicten, maar vooral om hoe families dit ervaren. Het vasthouden aan een scheiding van rollen kan leiden tot discontinuïteit in de zorg voor families die er de voorkeur aan geven dat dezelfde vertrouwde zorgverlener betrokken blijft.’
Interessant interview
In het Verenigd Koninkrijk zijn de afgelopen jaren grote stappen gezet rond orgaandonatie. Wat kunnen we hier in Nederland van leren? Dr. Dale Gardiner vertelt erover in een interview.
Lees het interview