Donatieprocedure weefsels
Op deze pagina vind je stap voor stap uitleg en alle informatie die je nodig hebt voor de procedure bij weefseldonatie in het ziekenhuis.
Weefseldonatieprocedure binnen het ziekenhuis
Heb je te maken met het (verwacht) overlijden van een patiënt binnen het ziekenhuis? Volg de stappen op deze pagina.
Weefseldonatie buiten het ziekenhuis?
Hiervoor is er een aparte pagina met de extramurale werkwijze.
1. Mogelijke donor? Raadpleeg Donorregister
Heb je te maken met het (verwacht) overlijden van een patiënt binnen het ziekenhuis? Volg de stappen hieronder.
•Check contra-indicaties
Weefseldonatie is in veel gevallen mogelijk. De belangrijkste contra-indicaties zijn:
- Een hematologische aandoening (ook in het verleden) zoals leukemie, (non)- Hodgkin, Kahler, myelodysplastisch syndroom en polycythemia vera
- Een degeneratieve neurologische aandoening van onbekende oorsprong zoals alle vormen van dementie, Parkinson, MS en ALS
- BMI > 40
•Raadpleeg het Donorregister
Hierboven staan de belangrijkste contra-indicaties. Bel in alle andere gevallen of bij twijfel het Orgaancentrum voor het raadplegen van het Donorregister. Dit kan 24 uur per dag.
Voor de raadpleging is een BIG-registratie nodig. Het ziekenhuis kan deze bevoegdheid ook aan werknemers zonder BIG-registratie geven. Maar de verantwoordelijkheid ligt altijd bij een professional met een BIG-registratie.
Bel het Orgaancentrum (24/7)
Gegevens die je nodig hebt voor raadplegen Donorregister
- Behandelend arts: BIG-registratienummer en telefoonnummer.
- Patiënt: burgerservicenummer (BSN), geslacht, voorletter(s), achternaam en geboortedatum.
Weefseldonatie niet mogelijk?
- Zijn er contra-indicaties of staat er een 'Nee' in het Donorregister? Informeer de naasten hier dan over.
- De procedure is dan afgerond. Vul na afloop wel altijd het donatieformulier en de overlijdensformulieren in.
Uitgebreide informatie
Meer weten over donorherkenning en het raadplegen van het Donorregister.
2. Donatiegesprek weefsels
Is weefseldonatie mogelijk? Voer dan een donatiegesprek waarin je de naasten van een potentiële weefseldonor informeert over de registratie in het Donorregister en de procedure uitlegt.
De informatie hieronder gaat over de meest voorkomende situatie: een potentiële donor van 16 jaar of ouder die wilsbekwaam is. In het Modelprotocol vind je een instructie hoe om te gaan met wilsonbekwaamheid op het moment van registratie.
Uitleg per registratie
De registratie van de potentiële donor in het Donorregister is leidend voor het gesprek. Bekijk per registratie hoe je het gesprek voert.
Ja, ik wil donor worden
•Hoe bespreek je de 'ja'-registratie?
Een ‘ja’-registratie is een actieve keuze. De potentiële donor heeft zelf gekozen voor donatie. Hoe bespreek je de registratie?
- Informeer de naasten over de registratie.
- Vraag de naasten of ze weleens over donatie gesproken hebben met de potentiële donor.
- Geef uitleg over de procedure.
- Bekijk de animatie hieronder en gebruik de voorbeeldzin om de registratie uit te leggen.
•Met wie voer je het donatiegesprek?
Het gesprek voer je in de praktijk meestal met de directe familie. Denk aan de partner, kinderen of broer/zus. Zijn deze niet bereikbaar? Probeer dan de donatie uit te stellen totdat er wel iemand bereikt is.
Volgens de wet is het ook toegestaan om naasten te informeren. Dit zijn alle mensen die een (grote) rol spelen in het leven van de patiënt. Dit zijn dus vaak familieleden, maar het kunnen ook andere mensen zijn die de patiënt goed kennen en actief betrokken zijn bij zijn leven.
•Wat kun je doen om naasten te bereiken?
- Gebruik de reguliere kanalen: zoek in de persoonlijke bezittingen van de patiënt om contactgegevens te vinden.
- Lukt dit niet? Vraag dan de politie om via hun kanalen de naasten te bereiken.
- In de tussentijd mag je al wel voorbereidende handelingen voor de donatie verrichten.
Zijn naasten niet te bereiken of kan de donatie niet langer worden uitgesteld? Dan vindt er geen donatie plaats.
•Zijn de nabestaanden ervan overtuigd dat de registratie niet klopt?
Bij een ‘ja’ in het Donorregister is er toestemming voor donatie. Deze registratie is leidend. De intentie is om de donatie door te laten gaan. Het kan voorkomen dat nabestaanden ervan overtuigd zijn dat de registratie niet overeenkomt met de wens van de patiënt. Dan kunnen ze dit aannemelijk maken:
- Bij aannemelijk maken gaat het niet om bewijzen, maar om uiteenzetten en uitleggen.
- Jouw professionele oordeel als arts telt. Jij beslist of je op basis van dit gesprek de donatie wel of niet door laat gaan.
Let op: Alleen nabestaanden t/m 2e graad kunnen de registratie in het Donorregister weerleggen. Anderen mogen dit wettelijk niet.
- Wie zijn nabestaanden t/m 2e graad? (Modelprotocol 4.7)
- Bezwaar nabestaanden tegen de aard van de registratie (Modelprotocol 4.10)
•Hebben nabestaanden persoonlijk moeite met donatie?
De nabestaanden kunnen aangeven dat zij persoonlijk moeite hebben met de donatie. Probeer dan te begrijpen en door te vragen waar de bezwaren vandaan komen: zijn er bepaalde aannames over de procedure of speelt er iets vanuit de levensbeschouwing of cultuur?
- Lees hoe je omgaat met deze bezwaren (Modelprotocol 4.11)
Geen bezwaar tegen donatie
•Hoe bespreek je de ‘geen bezwaar’-registratie?
Iedereen vanaf 18 jaar staat in het Donorregister. Als je zelf niet actief een keuze invult, sta je met toestemming geregistreerd op basis van een ‘geen bezwaar’-registratie in het Donorregister. Hiervan ben je op de hoogte gebracht door 3 brieven van de overheid.
- Informeer de naasten over de registratie.
- Vraag de naasten of ze weleens over donatie gesproken hebben met de patiënt.
- Geef uitleg over de procedure.
- Bekijk de animatie hieronder en gebruik de voorbeeldzin om de registratie uit te leggen.
•Met wie voer je het gesprek?
Het gesprek bij een 'geen bezwaar'-registratie voer je in de praktijk meestal met de directe familie. Denk aan de partner, kinderen of broer/zus. Zijn deze niet bereikbaar? Probeer dan de donatie uit te stellen totdat er wel iemand bereikt is.
Volgens de wet is het ook toegestaan om naasten te informeren. Dit zijn alle mensen die een (grote) rol spelen in het leven van de patiënt. Dit zijn dus vaak familieleden, maar het kunnen ook andere mensen zijn die de patiënt goed kennen en actief betrokken zijn bij zijn leven.
•Wat kun je doen om naasten te bereiken?
- Gebruik de reguliere kanalen: zoek in de persoonlijke bezittingen van de patiënt om contactgegevens te vinden.
- Lukt dit niet? Vraag dan de politie om via hun kanalen de naasten te bereiken.
- In de tussentijd mag je al wel voorbereidende handelingen voor de donatie verrichten.
Zijn naasten niet te bereiken of kan de donatie niet langer worden uitgesteld? Dan vindt er geen donatie plaats.
•Zijn nabestaanden ervan overtuigd dat de registratie niet klopt?
Bij een 'geen bezwaar'-registratie in het Donorregister is er toestemming voor donatie. Deze registratie is leidend. De intentie is om de donatie door te laten gaan.
Het kan voorkomen dat nabestaanden ervan overtuigd zijn dat de registratie niet overeenkomt met de wens van de patiënt. Dan kunnen ze dit aannemelijk maken:
- Bij aannemelijk maken gaat het niet om bewijzen, maar om uiteenzetten en uitleggen.
- Jouw professionele oordeel als arts telt. Jij beslist of je op basis van dit gesprek de donatie wel of niet door laat gaan.
Let op: Alleen nabestaanden t/m 2e graad kunnen de registratie in het Donorregister weerleggen. Anderen mogen dit wettelijk niet.
- Wie zijn nabestaanden t/m 2e graad? (Modelprotocol 4.7)
- Bezwaar nabestaanden tegen aard registratie (Modelprotocol 4.10)
•Hebben nabestaanden persoonlijk moeite met donatie?
De nabestaanden kunnen ook aangeven dat zij persoonlijk moeite hebben met de donatie. Probeer dan te begrijpen en door te vragen waar de bezwaren vandaan komen: zijn er bepaalde aannames over de procedure of speelt er iets vanuit de levensbeschouwing of cultuur?
- Lees hoe je omgaat met deze bezwaren (Modelprotocol 4.11)
Mijn partner of familie beslist voor mij
•Hoe bespreek je de wens dat de partner of familie beslist?
Bij de registratie 'Mijn partner of familie beslist voor mij' laat de patiënt de beslissing over aan partner of familie.
•Hoe bespreek je de registratie?
- Informeer de partner of familie over de registratie.
- Vraag of deze registratie bekend was bij de partner of familie.
- Geef informatie over de procedure.
- Geef de tijd om alle informatie te verwerken, na te lezen en na te denken over de beslissing.
- Bekijk de animatie hieronder en gebruik de voorbeeldzin om de registratie uit te leggen.
•Met wie voer je het gesprek?
Het donatiegesprek voer je met nabestaanden t/m de 2e graad. Er zijn 3 categorieën:
- Echtgenoot/echtgenote, geregistreerde partner of andere levensgezel van de patiënt.
- Meerderjarige bloedverwanten t/m de 2e graad: (adoptie)kinderen, (adoptie)ouders, broers, zussen, grootouders en kleinkinderen.
- Meerderjarige aanverwanten t/m de 2e graad: kinderen van de echtgenoot/ echtgenote (of geregistreerde partner), schoon(groot)ouders, zwagers, schoonzussen, schoonzonen, schoondochters en stiefkleinkinderen.
De volgorde bepaalt de beslissingsbevoegdheid:
- Neem eerst contact op met een persoon uit categorie 1. Deze persoon maakt de keuze. Je hoeft geen toestemming te vragen aan een persoon uit een volgende categorie.
- Is er geen nabestaande uit categorie 1 of is die niet te bereiken? Dan benader je een persoon uit categorie 2, en zo verder.
- Je verricht redelijke inspanningen om nabestaanden uit een categorie te bereiken, maar je hoeft niet iedereen te bereiken.
Lees meer in het Modelprotocol (4.7): Wie zijn nabestaanden t/m 2e graad?
•Nabestaanden niet bereikbaar?
Je doet er alles aan om nabestaanden te bereiken. Als er geen nabestaanden te vinden zijn, dan gaat de donatie niet door. Je mag geen toestemming vragen aan de naasten, omdat naasten niet beslissingsbevoegd zijn.
•Kan de toestemming nog teruggetrokken worden?
De partner of familieleden kunnen de toestemming terugtrekken tot het moment dat de overledene naar de operatiekamer/het mortuarium gaat voor de donatie van weefsels.
Ik wijs één persoon aan die beslist
•Hoe bespreek je als de patiënt de beslissing overlaat aan één persoon?
Bij de registratie 'Ik wijs één persoon aan die beslist' laat de patiënt de beslissing over aan de aangewezen persoon.
De persoon die genoemd is in deze registratie is leidend. Het maakt voor de wet niet uit hoe lang geleden de specifieke persoon contact heeft gehad met de patiënt.
- Informeer deze persoon over de registratie.
- Vraag of deze registratie bekend was bij de aangewezen persoon.
- Geef informatie over de procedure.
- Geef de tijd om alle informatie te verwerken, na te lezen en na te denken over de beslissing.
- Bekijk de animatie hieronder en gebruik de voorbeeldzin om de registratie uit te leggen.
•Met wie voer je het gesprek?
De aangewezen persoon is aanwezig bij het gesprek. Je geeft informatie die nodig is om een geïnformeerd besluit te nemen.
•Is de aangewezen persoon niet bereikbaar?
Je doet er alles aan om deze persoon te bereiken. Is dit niet is gelukt? Dan kun je de donatievraag aan de nabestaanden stellen. Wie zijn nabestaanden t/m 2e graad?
Als er geen nabestaanden zijn, dan gaat de donatie niet door. Je mag je geen toestemming vragen aan naasten. Zij zijn namelijk niet beslissingsbevoegd.
•Kan de toestemming nog teruggetrokken worden?
De aangewezen persoon (beslissingsbevoegde) kan de toestemming terugtrekken tot het moment dat de overledene naar de operatiekamer/het mortuarium gaat voor de donatie van weefsels.
Nee, ik wil geen donor worden
•Wat doe je bij een 'nee'-registratie?
De patiënt heeft expliciet aangegeven geen donor te willen zijn. Er is geen toestemming voor donatie.
Donatie gaat bij deze registratie nooit door.
- Informeer de naasten dat er geen toestemming is voor donatie.
- Bekijk de animatie hieronder en gebruik de voorbeeldzin om de registratie uit te leggen.
Hoe geef je uitleg over de procedure?
Gaat de donatie door? Geef de naasten duidelijke uitleg. Realiseer je dat dit veel informatie is en voor de meeste mensen compleet nieuwe informatie.
- Luisteren is belangrijker dan spreken. Ga in op zorgen en beantwoord vragen.
- Doseer de medische informatie en gebruik zo min mogelijk jargon.
- Zorg voor goede verwachtingen over de duur van de procedure.
•Verwacht je vragen vanuit levensbeschouwing, religie of cultuur?
Neem contact op met een geestelijk verzorger of medisch maatschappelijk werker uit jouw ziekenhuis. Vraag deze eventueel bij het gesprek.
Extra uitleg om te gebruiken in je gesprek
Uitleg over tijdsduur procedure
- Vertel dat de procedure tijd kost. Laat weten dat het gebruikelijk is dat naasten na 8 tot maximaal 30 uur na overlijden weer over de donor kunnen beschikken.
- Benoem enkele factoren waardoor het zo lang kan duren, zoals het beschikbaar zijn van een uitnameruimte en -team, het nog moeten ophalen van extra informatie van een (huis)arts en het uitnemen van de weefsels.
Uitleg over opbaren, uitvaart en rituelen
- Vertel dat opbaren, begraven of cremeren op de gebruikelijke manier kan. Ook thuis opbaren is mogelijk.
- Leg op hoofdlijnen uit hoe iemand eruit ziet na weefseluitname en geef advies voor kleding. Zie ook: weefseluitname
- Geef indien gewenst informatie over thanatopraxie of rituele wassing:
- Thanatopraxie is een lichte balseming en is mogelijk in combinatie met donatie van weefsels. Het kan niet bij donatie van huid of botweefsel.
- Na een rituele wassing wordt het lichaam in doeken gewikkeld en is weefseldonatie niet meer mogelijk. Vóór de wassing soms nog wel.
- Vertel dat pas na uitname en screening duidelijk is welke weefsels geschikt zijn voor transplantatie.
Welke gegevens van de familie zijn nodig voor aanmelding van de donor?
- Voor het aanmelden van de donor heb je specifieke gegevens nodig, zoals reizen naar het buitenland in het afgelopen jaar. Bekijk de weefselvragenlijst: vragen die Orgaancentrum stelt bij aanmelden.
- Is de donatie extramuraal? Vraag de naam en de contactgegevens van het uitvaartcentrum.
- Vraag of de nabestaanden een brief van de NTS willen ontvangen waarin staat welke weefsels zijn uitgenomen. Zo ja? Vraag het postadres voor deze brief.
Afronden donatiegesprek
- Vat samen waar jullie over gesproken hebben. Of vraag een naaste die aanwezig is bij het gesprek om dit te doen.
- Benoem de conclusie: wel/geen donatie.
- Vraag of dit klopt en of alles duidelijk is.
•Tip! Geef informatie mee voor thuis
Geef na afloop informatie mee voor thuis of deel de online informatie.
Uitgebreide informatie
Uitgebreide toelichting op het donatiegesprek en het wettelijke kader?
Interessante scholing voor jou
3. Aanmelden weefseldonor
Na het donatiegesprek kun je een weefseldonor aanmelden bij het Orgaancentrum. Lees op deze pagina hoe je het aanmeldgesprek goed kunt voorbereiden.
•Vragenlijst aanmelding
Om de kwaliteit en veiligheid van het weefsel voor de ontvanger te garanderen, stelt het Orgaancentrum je een aantal vragen.
- Verzamel de gegevens die nodig zijn om de vragen te beantwoorden.
- Probeer de vragen aan naasten zoveel mogelijk in één keer te stellen.
•Checklist schouw
Een goede schouw van de donor is belangrijk vóór de aanmelding. Bekijk de checklist voor de schouw.
•Meld de weefseldonor aan
- Aanmelden van een weefseldonor kan 24 uur per dag.
- Het gesprek duurt 15 tot 20 minuten. Houd de verzamelde gegevens bij de hand.
- Bel het Orgaancentrum: 071-579 57 95.
Invullen donatieformulier
Vul na afloop altijd het donatieformulier en overlijdensformulieren in en volg de instructies van je ziekenhuis.
Meer informatie
4. Voorbereiden weefseluitname
Vaak vindt uitname van weefsels plaats in het mortuarium van het ziekenhuis waar de donor is overleden. Soms is dit in een uitvaartcentrum. Bot- en peesweefsel wordt altijd in een operatiekamer uitgenomen. Dit regelt het uitnameteam van WUON.
Aandachtspunten vóór weefseluitname
- Koel het lichaam binnen 6 uur
Koel het lichaam binnen 6 uur na overlijden in een koelcel. Dan is weefseluitname tot 24 uur na overlijden mogelijk.
Lukt het koelen niet binnen 6 uur? Dan is het niet altijd meer mogelijk om (alle) weefsels uit te nemen. Neem contact op met het Orgaancentrum om de mogelijkheden te bespreken: 071 579 57 95 - Leg het hoofd hoog
Leg het hoofd hoger dan de buik om stuwing te voorkomen. - Wacht met verzorging
Het uitnameteam doet eerst onderzoeken en neemt bloed af. Daarna neemt het team de weefsels uit. Wacht met verzorgen en aankleden van de donor tot na de uitname. - Plaats geen oogkapjes
Plaats geen oogkapjes en gebruik geen oogspray. Dit geldt voor alle weefseldonoren.
Ben je mortuariummedewerker? Bekijk hier de instructies
Uitgebreide informatie
Meer praktische informatie nodig over de voorbereiding?
5. Weefseluitname
Na deze voorbereidingen kunnen weefsels uitgenomen worden. Het uitnemen van weefsels gebeurt door een uitnameteam van WUON (Weefsel Uitname Organisatie Nederland).
Het uitnameteam krijgt een oproep om naar de locatie te gaan waar de weefseluitname plaatsvindt. Het team is speciaal opgeleid voor het uitvoeren van deze donatieprocedure en neemt alle benodigde materialen mee.
•Oogweefsel
Bij donatie van oogweefsel neemt het uitnameteam altijd het gehele oog uit. Ze nemen altijd beide ogen uit. Na de uitname plaatsen ze protheses en worden de oogleden gesloten. Soms kan er een blauwverkleuring rondom de ogen te zien zijn. De uitvaartverzorger of het uitnameteam herstelt dit cosmetisch.
•Huid
Het uitnameteam kan huid afnemen van de rug, zij, benen en billen. Dit zijn meestal dunne laagjes huid. Soms wordt ook een dikkere laag van de rug gehaald. Na de uitname krijgt de donor een pak aan dat het lichaam bedekt. Het pak is nodig omdat het lichaam na de uitname vocht kan verliezen. Meestal zie je dit pak niet na het aankleden. Soms is het bij de hals en polsen een beetje zichtbaar. De uitvaartverzorger of de naasten kunnen de overledene na de huiddonatie niet meer wassen.
•Hartkleppen
De hartkleppen worden uitgenomen via een sternotomie, door middel van een Y-incisie. Het uitnameteam neemt altijd het hele hart uit voor een hartklepdonatie. Dit wordt naar de weefselbank vervoerd en daar worden de kleppen los geprepareerd. De incisiewond wordt na donatie gesloten, gehecht en bedekt met een pleister. Als hier hooggesloten kleding overheen komt, is er niets van te zien.
•Thoracale aorta
Uitname van de thoracale aorta wordt alleen gedaan in combinatie met de hartkleppen.
•Botweefsel, kraakbeen en pezen
Botweefsel, kraakbeen en pezen moeten op een operatiekamer worden uitgenomen, omdat de botprocedure langer duurt en zo de steriliteit beter gewaarborgd wordt.
Botweefsel, kraakbeen en pezen wordt uitgenomen uit de benen, de bovenarmen en het bekken. Soms wordt een ander botstuk uitgenomen. Dit laatste gebeurt alleen als hiervoor een patiënt op de wachtlijst staat. Uitname van ribkraakbeen gebeurt alleen in combinatie met hartklepdonatie en vindt plaats nadat het hart is uitgenomen.
Het uitgenomen botweefsel wordt vervangen door natuurlijk afbreekbare protheses. De incisiewonden worden gehecht en met pleisters bedekt. Als hier kleding overheen komt, is er niets van te zien. Wel wordt afgeraden om de donor een korte broek, korte rok of kleding met korte mouwen aan te trekken, omdat de pleisters dan zichtbaar kunnen zijn. Naasten kunnen de overledene niet meer zelf wassen na een botdonatie. Door de protheses is het lichaam minder stabiel en voelt tijdens het aankleden anders aan.
Na de uitname: weefselbank
De weefsels gaan na de uitname naar de weefselbanken. De weefselbank beoordeelt de kwaliteit. Na goedkeuring worden de weefsels bewerkt en bewaard.
Uitgebreide informatie
Meer weten over de uitname van specifieke weefsels?
Vergoedingen na weefseluitname
De meerkosten die uitvaartondernemingen en mortuaria maken bij een weefseldonatieprocedure zijn voor rekening van de NTS. Naasten van een donor mogen zelf nooit een rekening ontvangen voor deze meerkosten.
6. Nazorg na donatie
Goede nazorg voor nabestaanden helpt bij de rouwverwerking. Heldere uitleg en goede informatievoorziening kunnen hierbij veel betekenen. Op onze website vind je uitgebreide informatie en steun voor nabestaanden die te maken hebben gehad met orgaan- of weefseldonatie van een dierbare.
Vragen? Bel het orgaancentrum
Bel het Orgaancentrum voor het raadplegen van het Donorregister of het aanmelden van een weefseldonor. Ook bij twijfel of als je vragen hebt.
24 uur per dag bereikbaar