Weefselketen: donatie en transplantatie
Ontdek hoe de weefselketen in Nederland is georganiseerd en welke professionals samenwerken van donorherkenning tot transplantatie.
Afstemming van processen: rol NTS
In Nederland zijn donatie en transplantatie strikt gescheiden om de onafhankelijkheid en het vertrouwen in beide procedures te waarborgen en herleidbaarheid tussen donor en ontvanger te voorkomen. Het proces van donatie naar transplantatie is uiteraard wel nauwkeurig op elkaar afgestemd. Van het herkennen van een weefseldonor tot succesvolle transplantatie en nazorg: in elke stap van de weefselketen is het werk van organisaties en professionals op elkaar afgestemd.
De NTS voert in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) landelijk de regie om de processen en samenwerking in de weefselketen optimaal te laten verlopen en de keten te monitoren. Daarnaast voert de NTS via het Orgaancentrum wettelijke taken uit vanuit de Wet op Orgaandonatie.
Organisaties en functionarissen in de keten
Hieronder staat op hoofdlijnen benoemd welke organisaties en functionarissen een rol spelen in de processtappen van weefseldonatie tot transplantatie.
Weefseldonatie
Van donorherkenning tot acceptatie van de donor
Weefseldonatie start op het moment dat een medisch professional ziet dat een patiënt naar verwachting zal overlijden. Weefseldonatie kan tot 24 uur na overlijden plaatsvinden en een potentiële donor kan zowel vanuit het ziekenhuis als de thuissituatie worden aangemeld.
•Raadplegen Donorregister
De NTS heeft een Orgaancentrum dat 24/7 bereikbaar is voor medisch professionals om na te gaan hoe een patiënt in het Donorregister staat. Als een medisch professional ziet dat een patiënt naar verwachting zal overlijden, dan belt de medische professional met het Orgaancentrum van de NTS voor het raadplegen van het Donorregister.
De donatieprofessional van het Orgaancentrum raadpleegt het Donorregister om de keuze van de patiënt rond orgaan- en weefseldonatie te controleren. Heeft de patiënt toestemming gegeven voor donatie, dan doet het Orgaancentrum een eerste beoordeling of donatie mogelijk is.
Video: Donatieprofessional aan het werk
Tim van der Wiel is donatieprofessional bij het Orgaancentrum van de NTS. Hij vertelt over zijn werk: 'Een donor aannemen is het doel van een werkdag.'
•Donatiegesprek
De medisch professional gaat nu eerst met de familie in gesprek over de verwachting dat de patiënt komt te overlijden en over diens keuze in het Donorregister, het zogenaamde donatiegesprek. Dit gesprek kan bij weefseldonatie ook na overlijden plaatsvinden.
•Aanmelden donor
Na het overlijden van de patiënt meldt de medisch professional de overledene als donor aan bij de NTS. De medische professional verzamelt van tevoren gegevens over de patiënt die de donatieprofessional van het Orgaancentrum uitvraagt.
Een arts donorscreening van het Orgaancentrum van de NTS voert de medische screening van de donor uit en beoordeelt of een overledene wordt geaccepteerd voor donatie en of het gedoneerde weefsel vrijgegeven kan worden voor transplantatie.
Onderzoek in het laboratorium
Al vroeg in het donatieproces wordt bloed van de donor afgenomen en verstuurd naar een daarvoor aangewezen virologisch laboratorium. Voor specifiek weefsel wordt ook bloed afgenomen voor een HLA-bepaling.
Wat is de rol van een donatiecoördinator (DC)?
De donatiecoördinator (DC) werkt in een ziekenhuis en heeft een ondersteunende en administratieve rol bij het invoeren van gegevens in de NTS-applicaties, zoals de registratie van overledenen via het donatieformulier.
Ook is de DC aanspreekpunt in het ziekenhuis voor de uitvoering van het landelijk donatiebeleid, samen met de donatie-intensivist.
Verder analyseert de DC de orgaan- en weefseldonatiedata van het ziekenhuis. Zo beoordeelt de DC achteraf of de donorherkenning goed is gegaan. En de DC zorgt samen met de orgaandonatiecoördinator dat de kennis in het ziekenhuis over orgaan- en weefseldonatie op orde is.
•Uitname van weefsels
Mortuarium en uitvaartcentrum
Mortuariummedewerkers van een ziekenhuis of medewerkers in een uitvaartcentrum treffen zo nodig voorbereidingen voor de weefseluitname.
•Uitnameteam WUON
De donatieprofessional van het Orgaancentrum geeft de weefseluitname-organisatie WUON de opdracht tot uitname van weefsel(s) bij een donor. De specialistische teams van WUON zijn 24 uur per dag beschikbaar om weefsels uit te nemen, of het nu gaat om bot- en peesweefsel, hartkleppen, huid of oogweefsel.
De uitname vindt plaats in ziekenhuizen en mortuaria door heel Nederland. Het team gebruikt hiervoor alleen eigen materialen. Voor de uitname vindt nog een laatste lichamelijke screening door WUON plaats bij de donor. Het team neemt bloed af ,neemt het weefsel uit, voert een eerste bewerking uit en zorgt dat het weefsel naar een weefselbank wordt vervoerd.
Video: Werken bij WUON
Charlotte van Koesveld is medewerker bij WUON. Ze vertelt over haar coördinerende rol, die begint als bij het Orgaancentrum een donor is aangenomen.
Keuren, bewerken en opslaan
•Weefselbanken ETB-BISLIFE en AER
In Nederland zorgen twee gespecialiseerde weefselbanken voor de keuring, bewerking en opslag van donorweefsels
- Multi tissue bank ETB-BISLIFE
- Oogweefselbank: Amnitrans EyeBank Rotterdam (AER)
Na de uitname van het weefsel voeren medewerkers van een weefselbank een kwaliteitscontrole op het uitgenomen weefsel uit en prepareren dit voor transplantatie.
Lees meer:
•Vrijgave en toewijzen weefsels
Allocatiemedewerker NTS en weefselbank, arts-donorscreening NTS
De arts donorscreening van de NTS geeft aan of het weefsel geschikt is voor transplantatie.
De NTS beheert de wachtlijst van patiënten die wachten op een cornea of een hartklep. Ook voert de NTS de toewijzing uit van hartkleppen en van cornea’s die schaars zijn (HLA-getypeerde cornea’s). Dit gebeurt aan de hand van allocatieregels die zijn opgesteld in nauwe samenwerking met nationale adviescommissies.
Gaat het om niet-schaars weefsel (oogweefsel zonder HLA-typering, huid-, bot- en peesweefsel), dan vragen artsen rechtstreeks aan bij een weefselbank en zorgt de allocatiemedewerker van de weefselbank voor toekenning. Een eventuele wachtlijst wordt door de bank zelf beheerd.
Video: Werken bij een weefselbank
In de video vertelt Antoon van den Bogaerdt (ETB-BISLIFE) en Jacqueline van der Wees (AER) over het werken bij een weefselbank.
Transplantatie en follow-up
(Transplantatie)arts
Wanneer donorweefsel is vrijgegeven voor transplantatie, komt de laatste stap in zicht: de transplantatie. Dit is de stap waarvoor we het allemaal doen. Nederlands weefsel is in eerste instantie voor de Nederlandse patiënt. Daarnaast vindt uitwisseling met het buitenland plaats. Zo kan bij een tekort in Nederland weefsel uit het buitenland geïmporteerd worden. Bij een overschot kan weefsel aan het buitenland worden geleverd.
In Nederland worden weefseltransplantaties uitgevoerd in verschillende behandelcentra. Na de transplantatie zorgen de centra voor controles van de patiënten en houden zij de uitkomsten bij. Door kennis en ervaring te bundelen, zorgen de centra samen voor de best mogelijke zorg. Dit loopt via de weefseladviescommissies.
In welke centra in Nederland vinden welke transplantaties plaats?
- Corneatransplantatie: in UMC’s, perifere ziekenhuizen en zelfstandige behandelcentra (ZBC) die hiervoor bevoegd zijn.
- Hartkleptransplantatie: alleen in UMC’s.
- Huidtransplantatie: in centra die (brand)wonden behandelen en reconstructies doen.
- Bot- en peesweefsel: in alle ziekenhuizenwaar patiënten botweefsel nodig hebben, bijvoorbeeld bij het herstellen van botbreuken, bij heupoperaties en kaakimplantaties.
De (transplantatie)arts die weefsel nodig heeft voor een patiënt (zoals een corneachirurg) meldt een patiënt aan. Dat gebeurt bij de NTS als sprake is van schaars weefsel en bij de weefselbank als het om niet-schaars weefsel gaat. De arts ontvangt een aanbod.
Het behandelend centrum ontvangt het weefsel en de arts voert de transplantatie uit. Na de transplantatie komt de patiënt voor controles terug naar het transplantatiecentrum.
Het proces is daarmee nog niet helemaal afgerond. Na de transplantatie wordt de ontvanger nauwkeurig gemonitord in een follow-upfase.
De betrokken arts monitort de getransplanteerde patiënt:
- Hoe gaat het op de lange termijn met de patiënt?
- Hoe functioneert het donorweefsel?
Over corneatransplantaties levert de medisch professional medische gegevens aan in de Nederlandse Orgaan Transplantatie Registratie (NOTR). Met de hierin landelijk verzamelde follow-up gegevens wordt op geaggregeerd niveau de kwaliteit van transplantatiezorg bewaakt en onderzoek gedaan.
Landelijke afstemming
De NTS werkt samen met verschillende partijen voor een goede afstemming over het landelijke weefseldonatie- en transplantatiebeleid en het aansturen van de daarbij horende processen en organisatie.
De afstemming over beleid en onderzoek op het gebied van donatie- en transplantatiezorg vindt plaats in de Corneacommissie, die wordt ondersteund door een secretaris vanuit de NTS, en de Hartklepadviescommissie. Daarnaast maken corneachirurgen binnen de Corneawerkgroep van het Nederlands Oogheelkundig Genootschap onder andere afspraken over corneatransplantatiezorg. De NTS werkt samen met het bestuur van deze werkgroep.