Innovaties bij donatie en transplantatie

Jeroen de Jonge is transplantatiechirurg in het ErasmusMC en is voorzitter van de Landelijke Adviescommissie Donatie en Transplantatie Innovatie (LADTI). Hij vertelt over de laatste ontwikkelingen en kansen voor de toekomst.

Meer bruikbare organen door perfusie

Jeroen de Jonge: ‘Een van de meest stormachtige ontwikkelingen in mijn vakgebied betreft machineperfusie. Met machineperfusie worden organen na donatie in een apparaat in optimale conditie gehouden, voordat de transplantatie plaatsvindt. Zo'n 5 jaar geleden was dit nog pionierswerk. Nu wordt het al routinematig toegepast in de Nederlandse transplantatiecentra.’

‘Machineperfusie stelt ons in staat de functie van een orgaan te monitoren, waardoor organen van Extended Criteria Donors (ECD-donoren) vaker kunnen worden gebruikt. Dit zijn organen die eerder niet geschikt werden geacht, zoals een lever van iemand in de 90. Soms blijken organen het op de machine beter te doen dan verwacht en kunnen we ze alsnog transplanteren.’

Toekomst: behandelen organen tijdens perfusie

De volgende stap in dit proces is het behandelen en verbeteren van organen tijdens perfusie. ‘In de toekomst kunnen we misschien anti-verouderingsmedicatie toedienen of longen een infectie in de machine behandelen met hoge doses antibiotica.’

Kunstmatige intelligentie

Machineperfusie genereert enorme hoeveelheden medische data, wat kansen biedt voor kunstmatige intelligentie (AI). De Jonge: ‘Het is moeilijk om in die data patronen te herkennen en dat is nu juist waar AI goed in is. AI kan in de toekomst adviseren over variabelen, zoals temperatuur, weerstand en orgaanfunctie, waardoor machineperfusie verder geoptimaliseerd wordt.’

AI biedt ook bredere mogelijkheden. ‘We verzamelen al veel gegevens over donoren, ontvangers, transporttijden, zuurstofgehaltes en immunologische factoren. AI kan die gegevens combineren en verbeterpunten aangeven. Maar om dit te realiseren, is goede samenwerking tussen specialismen, zoals immunologie en transplantatiechirurgie, en ziekenhuizen essentieel. Daarnaast moeten we afspraken maken over waar de data worden opgeslagen, hoe privacy wordt gewaarborgd en wie de coördinatie op zich neemt. De Nederlandse Transplantatie Stichting kan hierin ook een rol spelen.’

Gekweekt weefsel en xenotransplantatie

Ook op het gebied van tissue engineering en xenotransplantatie zijn er belangrijke ontwikkelingen. ‘Het kweken van complete organen uit stamcellen blijkt erg lastig. Ik zie vooral toepassingen in hybride organen, zoals een hybride kunsthart waarin menselijk weefsel afstotingsreacties en trombose vermindert.’

‘Daarnaast zijn er in het buitenland hoopvolle resultaten geboekt bij xenotransplantatie. Ik had nooit verwacht dat ik in mijn carrière zou meemaken dat een varkenshart succesvol in een levende patiënt wordt getransplanteerd. Dat laat zien hoe snel ontwikkelingen soms kunnen gaan.’

Nieuwe uitdagingen

Mede dankzij deze innovaties is het aantal mensen dat op de Nederlandse wachtlijst overlijdt voor het eerst in jaren gedaald. Toch brengt de toename van orgaantransplantaties nieuwe uitdagingen met zich mee, zoals een grotere OK-capaciteit en technische voorzieningen voor machineperfusie.

‘Vroeger waren 2 transplantaties in een weekend al bijzonder, nu doen we er soms zelfs 3 in het weekend. Om aan de toegenomen vraag naar faciliteiten en voorzieningen tegemoet te komen, kunnen er in de toekomst misschien gespecialiseerde orgaanverbeterklinieken ontstaan, specifiek ingericht voor donatie- en transplantatieprocessen.’

Orgaandonatie blijft cruciaal

Toch waarschuwt De Jonge voor te veel optimisme. ‘Technologische ontwikkelingen mogen ons niet doen vergeten dat orgaandonatie essentieel blijft. Het gevaar is dat mensen denken: ‘Het probleem is opgelost’, en niet meer nadenken over de noodzaak van donatie. We moeten mensen blijven informeren en actief betrekken bij de discussie over orgaandonatie.’