Pilot CT-scan voor betere donorscreening

Voorbeeld in andere landen

Het idee voor het maken van een CT-scan ter voorbereiding op orgaandonatie, kwam niet zomaar uit de lucht vallen. In Frankrijk en alle Scandinavische landen gebeurt dit al standaard. Kinita Chotkan ontdekte dit in haar promotieonderzoek naar postmortale orgaandonorkwaliteit en de optimale manier van orgaandonorscreening. De evaluatie van de pilot CT-scan is een onderdeel van haar promotieonderzoek.

Veel variatie in anatomie organen

Kinita Chotkan: 'In Nederland doen we dit nu volgens de standaard met een echo en röntgenfoto. Maar we wisten dat er onder uitnamechirurgen in Nederland een sterke behoefte bestond om het hier ook met een CT-scan te gaan doen. Hun belangrijkste reden is dat er best veel variatie is in de anatomie van organen die worden uitgenomen. Daar willen ze graag op voorbereid zijn om uitnameschade te voorkomen. Die variatie is beter zichtbaar op een CT-scan dan op een echo, de huidige standaardmethode.’

Niet-gediagnosticeerde maligniteit

'Een andere reden is dat patiënten steeds ouder worden. Daarmee stijgt de kans dat donoren een niet-gediagnosticeerde maligniteit hebben. ‘Gelukkig zijn die aantallen klein, maar het is heel vervelend als pas tijdens een uitnameprocedure blijkt dat de donor een tumor heeft. Dergelijke informatie over de donor heb je liever in een eerder stadium, vóórdat de uitnameprocedure wordt opgestart’ aldus Chotkan.

Donororgaan op maat

Een derde voordeel van de CT-scan, is dat op basis daarvan de grootte van het donororgaan beter worden ingeschat. Vooral voor de lever is het belangrijk dat de maat past bij de ontvanger. Zowel een te grote als een te kleine lever kan problemen geven, tijdens de transplantatie, maar ook daarna.

Ook voor de longen doet de maat ertoe, al is het daarbij lastiger om op basis van de scan de maat te bepalen, omdat er eigenlijk specifieke software nodig is om het longvolume te meten. Tot slot is de kwaliteit van het donororgaan tot op zekere hoogte te beoordelen met de CT-scan. Zo is te zien of er sprake is van littekenweefsel, ontstekingen of van ernstige slagaderverkalking.

Heeft de nieuwe aanpak dan alleen maar voordelen?

‘Deze methode maakt orgaandonatie veiliger, maar er is ook een keerzijde,’ nuanceert Chotkan. ‘Doordat je uitgebreider screent, kom je ook meer afwijkingen tegen. Sommige daarvan zijn duidelijk goed- of kwaadaardig, maar er zijn ook twijfelgevallen. Bijvoorbeeld nodules in de longen; kleine vlekjes die een voorstadium kunnen zijn van longkanker. Meestal wordt dan tijdens de uitnameprocedure een biopt afgenomen waarvan een plakje – een zogenaamde vriescoupe – wordt bekeken door een patholoog. Zo kan tijdens een operatie snel een diagnose gesteld worden.'

'Bij een goedaardige afwijking kan de uitname gewoon doorgaan, maar als deze kwaadaardig is, moet in overleg met het transplantatiecentrum bepaald worden of zij het orgaan nog accepteren. Dit proces kost extra tijd en dat is natuurlijk onhandig. Maar, als je het van tevoren weet, kan je de logistiek erop inrichten, bijvoorbeeld door te zorgen dat de patholoog stand-by is, liefst op de operatiekamer.’

Mogelijk nadelige gevolgen van contrastvloeistof

Een ander potentieel nadeel is dat voor de CT-scan soms contrastvloeistof wordt gebruikt die mogelijk schadelijk kan zijn voor de nieren.

Prof. dr. Luuk Hilbrands, nefroloog in het Radboudumc en betrokken bij het pilotproject, licht dit toe: ‘Aanvankelijk had ik wat twijfels over het invoeren van de CT-scan. Ook mijn collega’s binnen het Landelijk Overleg Nier Transplantatie (LONT) waren wat sceptisch. Daarom hebben we op basis van bestaande data uitgezocht of we een schadelijk effect zagen van blootstelling aan contrastvloeistof bij donoren die - om een andere reden - een CT-scan hadden ondergaan, ten opzichte van donoren die geen CT-scan hadden gehad. Gelukkig bleek dat niet het geval te zijn. Dit was echter een retrospectieve studie waarbij de dosis contrastvloeistof onbekend was, dus helemaal zeker zijn we nog niet.'

Positieve ervaringen

Kinita Chotkan analyseert de eerste 100 procedures binnen de pilot om te zien of er echt geen verschil is in de transplantatie-uitkomsten door blootstelling aan contrastvloeistof.

‘We vreesden logistieke problemen voor de mensen die op de intensive care (IC) werken. Zijn verplaatsen de donor van de IC naar de afdeling radiologie. Gelukkig blijkt het extra werk tot nu toe geen reden om de CT-scans niet te maken. Ook orgaandonatiecoördinatoren (ODC's) zijn tot nu toe positief.'

Hoe vindt de evaluatie plaats?

Na elke donatieprocedure stuurt Kinita Chotkan de ODC een e-mail met vragen over het verloop van de procedure, onder andere om na te gaan of er logistieke problemen waren.

‘Sinds juni 2023 stuur ik ook een vragenlijst naar de uitnamechirurgen. Hierdoor krijg ik een idee of de methode voordeel oplevert. Bijvoorbeeld of de uitnamechirurgen hun operatiestrategie veranderen door de CT-scans. Deze informatie draagt bij aan de argumentatie voor definitieve implementatie én vergoeding van de nieuwe werkwijze.’

'Vooralsnog lijken alle betrokkenen enthousiast. Aan het einde van de pilot kunnen we definitief vaststellen of het haalbaar is om bij elke donor een CT-scan te maken en wat daarvan de toegevoegde waarde is op het donatieproces.’

Feiten en cijfers eerste 10 maanden

Sinds de pilot in januari 2023 begon in de donatieregio Groningen, is het project stapsgewijs uitgebreid naar andere regio’s. Sinds 1 januari 2024 doen alle regio’s mee.

Tot en met oktober 2023 zijn er voor orgaandonatieprocedures 115 CT-scans gemaakt. Uit deze analyses blijkt dat dit heeft geleid tot opstarten van 95 uitnameprocedures en 90 donatieprocedures, waarbij minimaal één orgaan getransplanteerd werd.

In maar 1 situatie was het niet mogelijk om een CT-scan te maken. Dat kwam doordat de donor niet naar de afdeling radiologie verplaatst kon worden, omdat intensieve beademing op de IC nodig was. Bij deze donor is in plaats van een CT-scan een echo abdomen gemaakt.

Verder is er 4 keer een vriescoupe gemaakt en beoordeeld op de operatiekamer naar aanleiding van een bevinding op de CT-scan. In alle gevallen ging het om een goedaardige afwijking en kon de donatieprocedure doorgaan. Het kwam maar één keer voor dat een procedure in overleg met de familie werd gestopt nadat een verdachte afwijking in de longen werd gevonden op de scan.

Publicaties

Na elke donatieprocedure stuurt Kinita Chotkan de orgaandonatiecoördinator Publicaties

Radiological Screening Methods in Deceased Organ Donation: An Overview of Guidelines Worldwide. 

• Auteurs: Chotkan KA, Mensink JW, Pol RA, et al.
• Transpl Int 2022; 35: 10289.
• Lees de publicatie

Transplant Outcomes After Exposure of Deceased Kidney Donors to Contrast Medium

• Auteurs: Chotkan KA, Hilbrands LB, Putter H, et al.
• Transplantation 2023. Online ahead of print.
• Lees de publicatie